بررسی ریخت‌شناسانۀ «داستان ضحّاک» بر اساس نظریۀ ولادیمیر پراپ

تحلیل داستان از منظر تجزیۀ عناصر آن، امروزه یکی از نوین‌ترین شیوه‌های تحقیقات ادبی است که کانون توجّه بسیاری از دانش‌پژوهان قرارگرفته است. روش فرمالیست‌های روسی که منجر به مکتب ساختارگرایی شد، بر روش تحقیقات پژوهشگران مؤثر واقع شد. ساختارگرایان معتقدند که هر داستان را می‌توان به ساختار‌های روایی تجزیه کرد. مهم‌ترین چهرۀ برجسته و تأثیرپذیر از روش فرمالیست‌ها ، ولادیمیر پراپ است. پراپ با بررسی یک­صد قصّۀ‌‌ پریان، کوشید که قصّه­ها ‌را به کوچک‌ترین واحد ساختاری آن‌ها (سی‌ویک خویشکاری) تجزیه کند و سپس این خویشکاری‌ها را با کل داستان ارتباط دهد. از آن‌جا که قصّۀ پریان از نوع فولکور و روایی است، پراپ به یک ساختار نهایی روایی دست‌یافت. یکی از بهترین شیوه‌های بررسی داستان‌های شاهنامه تحلیل ریخت‌شناسی آن‌هاست. در این گفتار، نگارندگان برآنند که ارتباط ساختارگرایی و روایت شناسی را با ریخت‌شناسی روشن سازند و در ادامه به بررسی و تحلیل ریخت‌شناسانۀ «داستان ضحّاک» در شاهنامۀ فردوسی، بر طبق نظریۀ پراپ بپردازند. در «داستان ضحّاک» که یک داستان واحد به شمار می‌رود، پس از بررسی خویشکاری‌ها، سی‌ویک خویشکاری اصلی و فرعی حاصل شد که نمودگار‌های آن از نوع (کشمکش ـ پیروزی) است؛ نیز چهار حرکت اصلی به دست داده از این نمودگار‌ها، با حرکت‌های نوع اوّل و دوم پراپ هماهنگی دارد و این موارد تطبیق «داستان ضحّاک» را با نظر پراپ نشان می‌دهند.